زمینه و هدف: بی‌خوابی یک مشکل بهداشتی رایج است که با دشواری در شروع خواب، تداوم خواب یا بیداری زودهنگام از خواب مشخص می‏شود. در مقایسه با سایر اختلالات خواب، پژوهش در زمینه سبب‏‌شناسی بی‏خوابی در مراحل اولیه آن است. هدف پژوهش حاضر، مرور اجمالی بر مهم‌ترین مدل‏‌های شناختی و رفتاری بی‏خوابی و تلویحات درمانی آن‌ها است.

یافته‌ها: مدل‏‌های شناختی و رفتاری متعدد بی‏خوابی، گرایش به تمرکز بر جنبه‏‌های متفاوتی به‌عنوان نقطه شروع این فرآیند دارند. هرچند که هر مدل، جنبه منحصربه‌فردی از بی‏خوابی را فراهم می‏‌سازد‏، این مدل‏‌ها بهتر است به‌عنوان مدل‏‌های مکمل تا مدل‏‌هایی که متقابلاً مجزا هستند، در نظر گرفته شوند. این مدل‎‏ها می‏‌توانند به‌عنوان راهنمایی جهت طرح‏‌ریزی درمان‏‌های مؤثر بی‏خوابی مزمن استفاده شوند.

نتیجه‌گیری: هرچند مدل‏‌های متفاوت بی‏خوابی، درک بهتری از ماهیت پیچیده و چندبعدی این اختلال ارائه می‏‌کنند، هر یک از آن‌ها نقاط قوت و ضعف خاص خود را دارند. یک مدل جامع، جهت یکپارچه‏‌سازی مؤلفه‏‌های اساسی مدل‏‌های موجود موردنیاز می‏‌باشد.